Kiedy w maju 2004 roku Biuro Promocji Miasta Stołecznego Warszawy zwróciło się z propozycją uruchomienia specjalnej linii muzealnej naszymi zabytkowymi autobusami, nie przypuszczaliśmy, że tak oto rodzi się jedna z najfajniejszych imprez w jakich mamy zaszczyt uczestniczyć. Uruchomiliśmy wtedy sto procent naszych autobusów, czyli dwa „ogórki”. Po latach śmiejemy się z tego, bo obecnie nawet przy ponad 30 uruchomionych zabytkowych autobusach, kolejka do nich liczy kilkaset osób.
Pierwszą Noc Muzeów zorganizowano w 1997 roku w Berlinie. Udostępniono wówczas nieodpłatnie wiele ekspozycji, starannie przygotowując specjalne atrakcje – miejsca na co dzień niedostępne oraz interaktywne wydarzenia towarzyszące. Impreza tak bardzo się spodobała, że w krótkim czasie wiele miast przyłączyło się do tego projektu, nazwanego z czasem Europejską Nocą Muzeów, realizowanego przeważnie w trzecią sobotę maja.
Pierwsza edycja
W Polsce po raz pierwszy przyłączono się do imprezy w 2003 roku w Poznaniu. Rok później, aby zaakcentować przystąpienie naszego kraju do Unii Europejskiej, Noc Muzeów zorganizowały władze Warszawy. Do pierwszej edycji tej imprezy zgłosiło się zaledwie 12 placówek muzealnych. Urząd Miasta zwrócił się wówczas do Klubu Miłośników Komunikacji Miejskiej o udostępnienie zabytkowych autobusów do obsługi specjalnej linii, łączącej wszystkie uczestniczące muzea.
Do wykonania zadania wyznaczono „wszystkie dwa ogórki” będące w dyspozycji Klubu. Frekwencja przekroczyła wszelkie oczekiwania, ponieważ doszło niemal do oblężenia autobusów. W jednym z nich nastąpiło nawet pęknięcie dwóch piór resorów z powodu przeciążenia. Poważnym problemem były też trudności z zapewnieniem płynności przejazdu przez ulicę Podwale, na której zlokalizowana była pętla linii.
W 2005 roku stowarzyszenie przygotowało się dokładniej do imprezy: do obsługi dwóch linii łączących 30 placówek wystawiono cztery własne autobusy oraz zaproszono pięć kolejnych spoza Warszawy – ze Szczecina, Łodzi, Bydgoszczy, Otrębusów i Piaseczna. Zadbano również o przygotowanie terminala odjazdowego na placu Bankowym, przewidziano grupę osób kierujących ruchem oraz informatorów odpowiadających na pytania pasażerów. Ponadto KMKM, wspólnie z Tramwajami Warszawskimi, po raz pierwszy zorganizował na placu Starynkiewicza wystawę zabytkowych tramwajów, czyli „Muzeum na szynach”.
Również tym razem akcji towarzyszyło oszałamiające zainteresowanie. Władze miasta oszacowały, że w imprezie wzięło udział około 50 tysięcy zwiedzających. Ponieważ widać było duży potencjał tego wydarzenia, Biuro Promocji Miasta Stołecznego chętnie przystało na znaczne zwiększenie skali części komunikacyjnej Nocy Muzeów.
I Międzynarodowy Zlot „Ogórków”
Aby zwiększyć podaż zabytkowych autobusów w 2006 roku KMKM zorganizował I Międzynarodowy Zlot „Ogórków”. Do Warszawy przyjechały autobusy z całej Polski oraz z Niemiec. W zlocie wzięło udział 14 „ogórków”. Zabytkową flotę wspierał premierowo świeżo odrestaurowany Berliet należący do KMKM. Jednocześnie do obsługi komunikacyjnej zaproszono dodatkowych wolontariuszy z całej Polski. Na terenie niedawno zlikwidowanej zajezdni autobusowej przy ulicy Chełmskiej w poranek poprzedzający Noc Muzeów zorganizowano wystawę zabytkowego taboru, który później przejechał ulicami miasta w paradzie.
Na pięć muzealnych linii wyjechały łącznie 24 autobusy, po raz pierwszy również pojazdy niskopodłogowe firmy Mobilis. W trakcie nocy – w związku z dużą liczbą pasażerów – przewoźnik przysłał interwencyjnie kolejne wozy. W szczytowym momencie na trasach łącznie były 33 autobusy. W Nocy Muzeów wzięło udział niemal 50 placówek, przez które przewinęło się około 90 tysięcy gości.
W 2007 roku w zlocie wzięło udział 17 „ogórków” (w tym 3 z „korniszonami” – krótkimi przyczepami PO-1), San oraz Berliet. Po raz pierwszy zaprezentowano należącego do KMKM „ogórka” w wersji cabrio. Autobusy przyjechały z całej Polski oraz z Czech. Na ulice wyjechały 42 autobusy, kursujące na 8 liniach. Oprócz zabytków kursowały autobusy niskopodłogowe z MZA, Mobilisu i Veolii. Nowością była również linia „M” obsługiwana częściowo przez tramwaje zabytkowe. W imprezie wzięło udział około 80 placówek, a miasto odnotowało 150 tysięcy zwiedzających muzea.
Aby sprostać zapotrzebowaniu, podczas kolejnej edycji Nocy Muzeów w 2008 roku podstawiono ponad 60 pojazdów. Tylko na linie autobusowe wyjechało łącznie 50 specjalnych wozów (w tym 17 zabytkowych), które kursowały na ośmiu bezpłatnych liniach oznaczonych literami od „A” do „H”. Tramwaje Warszawskie wystawiły dodatkowo cztery składy na specjalną linię okólną „M” oraz 6 zabytkowych wagonów na specjalną ekspozycję na placu Starynkiewicza. Wyzwaniem stało się dobre przygotowanie i prowadzenie ruchu na samym placu Bankowym. W celu zachowania płynności ruchu szczegółowo rozplanowano rozkład przystanków na podstawie wcześniej zidentyfikowanych potoków ruchu. Specjalnie zaplanowano łączenie przystanków dla linii z rotacyjnie zaplanowanymi odjazdami oraz miejsca postoju autobusów w czasie przerw w pracy kierowców. Na placu znalazły się również przyczepa autobusowa Jelcz PO-1 w charakterze punktu socjalnego oraz pogotowie techniczne Jelcz PAT-4, którego zadaniem było świadczenie drobnego wsparcia technicznego.
W obsługę całej imprezy włączonych było już grubo ponad 100 wolontariuszy z KMKM, wspieranych przez miłośników z innych miast, między innymi członków poznańskiego Klubu Miłośników Pojazdów Szynowych. Do zadań wolontariuszy należało:
- opracowanie rozkładów jazdy,
- wydruk rozkładów jazdy,
- opracowanie tablic informacji pasażerskiej,
- przygotowanie planu terminala przesiadkowego,
- przygotowanie i złożenie odpowiednich dokumentów związanych z tymczasową
- organizacją ruchu,
- przygotowanie techniczne autobusów KMKM,
- zaproszenie i rozliczenie autobusów z innych miast,
- zorganizowanie noclegów, wyżywienia i programu dla załóg spoza Warszawy
- organizacja transportu dla obsługi przed i po samej imprezie,
- obsługa konduktorska i prowadzenie autobusów zabytkowych,
- pilotaż autobusów spoza Warszawy,
- kierowanie i nadzór ruchem,
- udzielanie informacji pasażerskiej na placu,
- dbanie o bezpieczeństwo na placu,
- obsługa ekspozycji „Muzeum na szynach”.
Przygotowania organizacyjne zajmowały ponad trzy miesiące czasu. Bardzo ważnym aspektem realizacji całego zadania była współpraca ze Strażą Miejską we wcześniejszym opróżnieniu placu z parkujących samochodów, a następnie zapewnieniu bezpieczeństwa w późnych godzinach nocnych.
Plac Defilad sercem Nocy Muzeów
W 2012 roku, ze względu na uczestnictwo w Zlocie coraz to większej liczy uczestników z autobusami innymi niż „ogórki”, zmieniliśmy nazwę wydarzenia na Międzynarodowy Zlot Zabytkowych Autobusów. W paradzie, oprócz „ogórków”, zobaczyć można było też między innymi Ikarusy. Zmieniło się także miejsce startu naszych linii specjalnych – rozpoczęcie w Warszawie dużych inwestycji infrastrukturalnych i umieszczenie na placu Bankowym tymczasowej pętli dla linii regularnych spowodowało przeniesienie krańca na ulicę Bielańską. Wbrew pozorom, zawsze największym wyzwaniem dla organizatorów było utrzymanie płynności ruchu na zbyt ciasnym w stosunku do potrzeb placu – decyzja była nam więc na rękę.
Od 2013 roku pętla linii muzealnych znajdowała się na przestronnym placu Defilad. Ciężko było wymarzyć sobie lepsze miejsce – duży, wygodny plac z możliwością zorganizowania przystanków dla wysiadających, placu postojowego, a także terminalu dla wsiadających, na dodatek w samym sercu Warszawy, pod Pałacem Kultury. Średnia liczba uruchamianych wtedy pojazdów przekraczała 70, w tym ponad 30 zabytkowych. Po latach doświadczeń przyjęto zasadę, że najstarsze autobusy zabytkowe obsługiwać miały linię „A” w kierunku Muzeum Powstania Warszawskiego, a linię „K” – „młodsze zabytki”, czyli głównie Ikarusy. Pozostałe linie obsługiwane były współczesnym taborem niskopodłogowym i docierały w wiele zakątków miasta. Co roku w imprezie uczestniczyło około 250 placówek, które odwiedzało średnio nawet 200 000 osób.
W ten, nieco niezamierzony sposób, komunikacyjna część warszawskiej Nocy Muzeów stała się największym „piknikiem” transportu miejskiego w naszej części Europy i jednocześnie największym przedsięwzięciem współorganizowanym przez Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej. Jej wielkość można przyrównać do organizacji transportu miejskiego na terenie całego miasta wojewódzkiego wielkości – na przykład Opola. Bardzo się cieszymy, że i w ten sposób mamy własny wkład w promocję komunikacji miejskiej.
W 2018 i 2019 roku „Muzeum na szynach” odbyło się w warsztatach remontowych tramwajów na Woli. Tramwaje Warszawskie zaprosiły gości na imprezę rodem z epoki PRL, pełną czerwonej oranżady i propagandy. Na miejsce dowoziła specjalna linia tramwajowa.
Zlot, połączony z paradą i Nocą Muzeów ostatni raz odbył się w 2019 roku. Nie wiedzieliśmy jeszcze, że za rok zmierzymy się z inną rzeczywistością, a najbliższa impreza odbędzie się za dwa lata, ale już w nowej, nieco zmienionej formule.
Pandemia i nowa formuła
Pandemia w 2020 roku spowodowała, że pierwotnie planowana na maj stacjonarna Noc Muzeów została przełożona na wrzesień. We wrześniu, z uwagi stale pogarszającą się sytuację epidemiczną, zaniechana z założeniem, że odbędzie się normalnie w 2021 roku.
Siedemnasta edycja Nocy Muzeów w 2021 roku, aby spełnić obowiązujące przepisy o imprezach masowych, została zorganizowana w pełnym reżimie sanitarnym. Przejazd w paradzie zabytkowych autobusów i tramwajów możliwy był tylko dla pasażerów ze specjalnymi wejściówkami – ich zdobycie było możliwe w lokalnych mediach i internecie. Wieczorem nie wyjechały specjalne linie autobusowe obsługiwane taborem zabytkowym, a tylko jedna linia „M” obsługiwana autobusami współczesnymi. Z uwagi na ograniczone możliwości finansowe miasta byliśmy zmuszeni zrezygnować z organizacji Zlotu Zabytkowych Autobusów. W paradzie i wieczornej wystawie udział wzięły autobusy z naszej kolekcji, wspierane pojazdami kilku innych zaprzyjaźnionych miłośników z Warszawy. Na plac Narutowicza wróciła wystawa zabytkowych wagonów, czyli „Festiwal Tramwajów”.
W maju 2022 roku, oprócz ogólnodostępnej już parady i wystawy pod Pałacem Kultury, wróciły wieczorne przejazdy zabytkowymi autobusami. Uruchomiliśmy spacerową linię „A”, która ruszała z placu Defilad i okrążała okolicę ulicą Marszałkowską, Alejami Jerozolimskimi, Emilii Plater, placem Grzybowskim i Królewską. Zainteresowanie było tak duże, że zamiast zaplanowanych 18 kursów wykonaliśmy ich aż 58, a do obsługi skierowaliśmy dodatkowe autobusy z wystawy. Był to też ostatni rok, w którym gościliśmy na placu Defilad – projekt Nowego Centrum Warszawy objął przebudowę zachodniej strony ulicy Marszałkowskiej, a wraz z nią zabudowę placu gmachem Muzeum Sztuki Nowoczesnej i nowym placem Centralnym. W 2023 roku sercem Nocy Muzeów stał się plac przed Pałacem Młodzieży, a pętlą linii specjalnych – ulica Emilii Plater.
18 maja 2024 roku odbędzie się dwudziesta, jubileuszowa edycja Nocy Muzeów. Cieszymy się, że od 20 lat możemy wspólnie z Miastem Stołecznym Warszawa organizować to wydarzenie i sprawiać, że na twarzach mieszkańców i mieszkanek pojawiają się uśmiechy. Dziękujemy!
Przez te wszystkie lata organizację imprezy wspierali: Miasto Stołeczne Warszawa, Zarząd Transportu Miejskiego w Warszawie, Miejskie Zakłady Autobusowe, Tramwaje Warszawskie, STALKO Przybysz i Wspólnicy sp. z o.o., Mobilis Sp. z o.o. oraz wiele innych instytucji, firm, organizacji i osób, którym także serdecznie dziękujemy.
Źródła:
- notatka prasowa Urzędu m.st. Warszawy, Historia Nocy Muzeów, Warszawa 2013 [dostęp: 11.04.2020], dostępne w internecie: www.um.warszawa.pl
- Maciejewski Bartłomiej, Nalazek Daniel, portal internetowy Trasbus; [dostęp: 11.04.2020]; dostępne w internecie: www.trasbus.com
- Michał Piwowarski, Początki organizacji Nocy Muzeów, opracowanie własne
Tekst został pierwotnie opublikowany w książce Zabytkowe pojazdy komunikacji miejskiej z kolekcji KMKM w Warszawie (Żabicki Marcin, wyd. Eurosprinter, Warszawa 2020, ISBN 978-83-63652-35-7). Zaktualizowano i poprawiono siłami Zespołu Redakcyjnego KMKM Warszawa.
