Początki działalności
Historia Klubu Miłośników Komunikacji Miejskiej rozpoczęła się w roku 1980. W styczniu tegoż roku jeden z redaktorów kolejowego pisma „Sygnały” – Marek Moczulski, poszukując materiałów do stałej rubryki „Moje hobby”, poznał pana Leszka Pohorylesa, od dawna interesującego się historią i geografią tramwajów. 20 lutego ukazał się na łamach tego pisma list, skierowany do osób zainteresowanych tym właśnie tematem. Odpowiedziało na niego jedynie kilka osób, które postanowiły spotkać się i wymienić swoimi uwagami i doświadczeniami. I tak 11 kwietnia 1980 roku doszło do pierwszego spotkania zaledwie siedmioosobowej grupy hobbystów, na terenie Ośrodka Społeczno Wychowawczego na Ochocie. Dzień ten przyjmujemy za początek działalności Klubu Miłośników Komunikacji Miejskiej w Warszawie.
Podczas kolejnych spotkań rozmawiano o komunikacji wymieniano materiały, jednak stale w tym samym składzie osobowym i bez żadnych konkretnych planów na przyszłość. Pomysł utworzenia klubu z prawdziwą działalnością pojawił się niecały rok później. 2 stycznia 1981 roku nasza działalność została przeniesiona pod skrzydła Muzeum Techniki, gdzie dostaliśmy salę oraz szafę na nasze materiały. Spotkania odbywały się w każdy pierwszy piątek miesiąca (tak zostało do dziś), w sali 129 Pałacu Kultury i Nauki. Wówczas powołano także władze klubu – pierwszym prezesem został nieżyjący już dziś pan Witold Jeleń, kolejnym zaś zmarły w 2014 roku pan Leszek Pohoryles.
Jako cel naszej działalności przyjęto szereg punktów, m. in.: popularyzację tematu, gromadzenie pamiątek i materiałów, wydanie monografii o tramwajach warszawskich oraz przygotowanie obchodów 75-lecia tramwajów elektrycznych. Ważnym celem było również zorganizowanie muzeum komunikacji miejskiej, co – mimo upływu 35 lat – pozostaje nadal w sferze planów i marzeń. Dla rozwoju Klubu niezbędne było uzyskanie stałej siedziby, której wtedy nie posiadaliśmy. Nasz nowy Klub miał ambicje stania się klubem ogólnopolskim, dlatego wielu naszych ówczesnych członków o podobnych zainteresowaniach pochodziło z innych miast. Szczególnie liczna i prężna była grupa łódzka. Od tego czasu rozpoczęła się działalność informacyjna i korespondencyjna, dzięki czemu liczba członków Klubu zaczęła szybko rosnąć dochodząc w następnych latach do liczby 60 klubowiczów. Wśród honorowych członków znalazł się między innymi inż. Jan Podoski, który odwiedził nasz Klub i podzielił się swoimi wspomnieniami.
Trzeba tu zaznaczyć, że żaden z ówczesnych klubowiczów nie był związany zawodowo z przedsiębiorstwami komunikacyjnymi, co miało swoje negatywne skutki. Każdy z członków Klubu musiał przeszkolić się z tematu komunikacji miejskiej we własnym zakresie, zapoznać się z wieloma nowymi zagadnieniami technicznymi, ekonomicznymi, stać się jednocześnie historykiem, dokumentalistą, archiwistą i fotografem.
Wybuch stanu wojennego w grudniu 1981 roku zawiesił naszą działalność, na szczęście tylko na dwa miesiące. Dzięki opiece Muzeum Techniki mogliśmy istnieć nadal, co nie było niestety dane innym klubom i stowarzyszeniom w kraju. Nowe warunki utrudniły nam jednak kontakty z przedsiębiorstwami, podróże czy robienie zdjęć. Realizacja założonych celów musiała być odłożona na czas późniejszy. Nie było wówczas mowy o wydaniu książki, zorganizowaniu muzeum czy nawet drukowaniu wewnętrznego biuletynu. Szereg osób zniechęconych brakiem konkretnych efektów odeszło od nas. Na ich miejsce przyszło wielu nowych i młodszych kolegów, z których też nie wszyscy wytrzymali próbę czasu. Mimo że ograniczony do comiesięcznych spotkań, Klub istniał nadal, niepozbawiony chęci działania.
Po zniesieniu ograniczeń, związanych ze stanem wojennym, mogliśmy wrócić do realizacji naszych celów. Gromadzenie dokumentacji historycznej okazało się trudniejsze niż przypuszczano, bowiem wymagało ogromnej mrówczej pracy, poświęcenia czasu i pieniędzy na podróże oraz przetrząsanie bibliotek i archiwów. Nasz Klub współpracował oficjalnie z sekcją historyczną MPK Kraków, brał udział w pracach i zebraniach Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komunikacji oraz Polskiego Towarzystwa Historii Techniki. Uczestniczyliśmy też w oficjalnych spotkaniach z dyrekcją MPK Łódź i MZK Warszawa. Dzięki naszemu pośrednictwu i interwencji udało się uratować od zniszczenia zabytkowy wagon C-2106 (ex 260) oraz wagon doczepny poznański (tzw. dwa pokoje z kuchnią). Obydwie jednostki są w Krakowie i oczekują na remont. Niestety, nie udało nam się uratować od pocięcia na złom ostatniego wagonu doczepnego typu P-15 – oryginalnej doczepy do wagonów K (berlinek).
Skromnym wkładem Klubu w 80. rocznicę tramwajów elektrycznych w Warszawie w roku 1988 było zorganizowanie przez Juliana Dąbrowskiego wystawy fotograficznej w Łazienkach. Nasz łódzki kolega, pan Źródlak, był w 1985 roku autorem wystawy pt. “Łódzkie tramwaje w okresie okupacji” oraz brał udział w programie telewizyjnym na temat zabytkowych tramwajów. Nasz Klub pomógł również w prezentacji krakowskiej wystawy na temat ochrony zabytków komunikacji miejskiej na terenie Muzeum Techniki.
Okres zmian
Tak weszliśmy w dekadę lat 90-tych, która rozpoczęła się wielkimi zmianami wokół nas wszystkich. Nie ominęły one i naszego Klubu. Dzięki powstaniu prasy hobbystycznej (“Świat Kolei” , “TTS”), umożliwione zostało publikowanie artykułów, co usprawniło obieg informacji. Częste spotkania w innych miastach z okazji rocznic komunikacyjnych były prawdziwym forum wymiany doświadczeń i nawiązywania nowych kontaktów. Pojawiły się też kłopoty z salą w Muzeum Techniki oraz gorączkowe poszukiwania nowego pomieszczenia na zebrania. Podjęliśmy wówczas śmiałą decyzję przejścia pod patronat Zarządu Transportu Miejskiego, co nastąpiło w roku 1995. Od tej pory spotkania klubowe odbywały się w budynku przy ul. Senatorskiej 37 (dyrekcja ZTM, TW i MZA). Jesienią 1997 roku, Klub, pod przewodnictwem Dariusza Walczaka, został wpisany do rejestru stowarzyszeń. Na przestrzeni ostatnich lat, gdy funkcję prezesa pełni Robert Człapiński, znacznie wzrosła liczba członków Klubu: z 70 w 1997 do ponad 350 w 2018 roku.
Dzięki inicjatywie KMKM w 1996 roku w ramach obchodów 400-lecia stołeczności Warszawy została uruchomiona turystyczna linia tramwajowa T, obsługiwana taborem zabytkowym. Od tamtej pory co roku w sezonie wakacyjnym linia T pojawia się na warszawskich torach. Dużym osiągnięciem Klubu było zorganizowanie obchodów 90-lecia tramwajów elektrycznych w Warszawie w 1998 roku, na które złożyła się parada taboru zabytkowego oraz uruchomienie linii okolicznościowej 90. Kilku członków Klubu było współautorami dwutomowej monografii wydanej przez TW z okazji tego jubileuszu. Podobnie było z obchodami 100-lecia tramwajów elektrycznych w 2008 roku. Kolejny jubileusz w 2013 roku połączony był z obchodami 50-lecia zajezdni tramwajowej “Żoliborz”. Nasz klub brał udział również w obchodach 85-lecia warszawskich autobusów w roku 2005, a następnie w 2010 roku – ich 90-lecia.
Od 2006 roku Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej corocznie organizuje Międzynarodowy Zlot „Ogórków”, obecnie odbywający się pod nazwą “Zlot Zabytkowych Autobusów”. W 2014 warszawiacy mogli podziwiać na nim kilkanaście autobusów – już nie tylko “ogórków”, ale także bardziej współczesnych Jelczy i Ikarusów. Corocznie po zakończeniu imprezy autobusy zapewniają komunikację w trakcie warszawskiej Nocy Muzeów, w której uczestniczymy już od 2004 roku. Nie przypuszczaliśmy wówczas, że komunikacja między muzeami rozwinie się od dwóch autobusów, kursujących linii w roku 2004, do kilkudziesięciu autobusów i tramwajów na 9 liniach w roku 2014 podczas już XI edycji tej imprezy.
Ważnym wydarzeniem roku 2010 były obchody 30-lecia naszego stowarzyszenia, z okazji którego uruchomiono specjalną linię tramwajową o numerze 30. Na początku 2013 pożegnaliśmy obecne przez pół wieku na warszawskich torach wagony typu 13N, a w noc sylwestrową 2013/2014 Ikarusy serii 200.
Zabytkowy tabor
Od połowy lat dziewięćdziesiątych Klub skoncentrował swoje wysiłki na stworzeniu kolekcji zabytkowych wagonów tramwajowych, oczywiście w ścisłej współpracy z Tramwajami Warszawskimi. Składają się na nią wozy z całej historii warszawskich tramwajów elektrycznych – na przykład wagon typu A z 1908 roku, pamiętający inaugurację tramwaju elektrycznego w stolicy, czy “eNka”, biorąca udział w otwarciu trasy W-Z w 1949 roku. Kilka lat temu dołączył do nich popularny „kanciak”, czyli wagon 102N z 1969 roku. Drugą młodość zyskał skład czterdziestoletnich wagonów 105N nr 1000 i 1001, a także wagony 13N nr 795 i 503, które jako tramwaje produkowane tylko dla Warszawy, mocnym akcentem wpisały się na karty warszawskiej komunikacji. Za współudział w tworzeniu tej kolekcji KMKM otrzymał w 2001 roku nagrodę m. st. Warszawy.
Dzięki nagrodzie możliwe było wykupienie autobusu Jelcz 272 MEX z rąk prywatnych właścicieli. W kręgu zainteresowań Klubu znajdują się przede wszystkim zabytkowe autobusy. KMKM jest właścicielem unikalnej kolekcji 25 pojazdów zawierającej m. in. kultowe Jelcze, potocznie zwane “ogórkami”: jednego miejskiego Jelcz 272 MEX, dwa podmiejskie Jelcz 043, pogotowie autobusowe PAT-4, przyczepę autobusową P01 oraz kabriolet. Jako pierwsi w kraju przywróciliśmy do pełnej sprawności autobusy marki San, w wersji turystycznej H100A i miejskiej H100B. Posiadamy również autobusy spod znaku licencji Berlieta: model PR100 oraz jego spadkobierców w postaci Jelczy PR110M, 120MM/1 czy M121M. W 2013 roku po trwającym kilka lat remoncie ozdobą naszej kolekcji stał się autobus Chausson AH48 z 1950 roku. Autobusy tego typu były nieodłącznym elementem krajobrazu Warszawy lat 50. Kolejnym zachowanym przez nas pojazdem jest przegubowy autobus komunikacji podmiejskiej Ikarus-Zemun IK-160P. Klub od 2008 roku stworzył największą jak dotąd w Polsce kolekcję autobusów marki Ikarus. Składają się na nią dwa krótkie modele 260, dwa przegubowce 280, nowszego typu przegubowy 435, prototypowy niskopodłogowy 411, midibus 405, luksusowy autokar turystyczny IKARUS EAG 398, wykonany na bazie przegubowca pojazd pogotowia autobusowego oraz jedyny w swoim rodzaju szkoleniowy symulator z początku lat 80. Zachowaliśmy również trolejbus marki Saurer z przyczepą, jako pamiątkę po zlikwidowanej w 1995 roku warszawskiej sieci trolejbusowej. Z nadzieją patrzymy w przyszłość, mając w planach odbudowę Ikarusa 630 oraz przegubowego „Ogórka” AP-62.
W 2018 roku, 13 kwietnia, Walne Zebranie Członków, pierwszy raz w historii wybrało Zarząd i Komisję Rewizyjną na kadencję trwającą trzy lata, a nie – jak do tej pory – dwa lata. Do Zarządu XI kadencji zostali wybrani: Robert Człapiński (prezes), Marcin Żabicki (v-ce prezes), Piotr Stanek (skarbnik), Wojciech Górnikiewicz (sekretarz), Grzegorz Bąk, Michał Koziński i Mateusz Jachimiak, natomiast do Komisji Rewizyjnej: Maurycy Kosewski (przewodniczący), Michał Kiembrowski, Marcin Kozoń. Zarząd XI kadencji będzie odpowiedzialny za przygotowania czterdziestolecia powstania KMKM. Historia naszego Klubu toczy się dalej, mamy nadzieję, że przed nami jeszcze niejedne czterdzieści lat owocnej działalności.
Historię opracowali: Julian Dąbrowski, Tomasz Igielski, uzupełnił Marcin Makijewski (I edycja), Maurycy Kosewski (II edycja)
